Οι σπίλοι (κοινώς γνωστοί ως ελιές) αποτελούν την κλινική εκδήλωση καλοήθους πολλαπλασιασμού κυττάρων που βρίσκονται φυσιολογικά στο δέρμα. Οι σπίλοι υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους. Κάποιοι σπίλοι παρουσιάζονται από τη γέννηση (συγγενείς σπίλοι), ενώ κάποιοι άλλοι αναπτύσσονται τις πρώτες δεκαετίες της ζωής (επίκτητοι σπίλοι).
Οι σπίλοι μπορούν να εμφανισθούν οπουδήποτε στο ανθρώπινο σώμα, ωστόσο είναι πιο συχνοί στα μέρη του σώματος που είναι εκτεθειμένα στην ηλιακή ακτινοβολία. Ο αριθμός και το είδος των σπίλων εξαρτάται από γενετικούς παράγοντες (κληρονομικότητα), ενώ η έκθεση στον ήλιο μπορεί να επηρεάσει την εμφάνισή τους.
Οι σπίλοι είναι εξαιρετικά συνήθεις, και όλα τα άτομα έχουν τέτοια στίγματα στο δέρμα τους, σε μερικές δε περιπτώσεις και σε μεγάλο αριθμό. Οι ασθενείς καταφεύγουν στο γιατρό για τους σπίλους τόσο για κοσμητικούς λόγους, όσο και για ιατρικούς, γιατί ανησυχούν για τη φύση τους. Πολλοί από τους σπίλους μπορούν να διαγιγνώσκονται με απλή επισκόπηση από τον δερματολόγο. Ο Δερματολόγος είναι ο πλέον αρμόδιος να αποφανθεί αν ένας σπίλος είναι καλοήθης ή ύποπτος. Ο Δερματολόγος θα κρίνει αν ο σπίλος χρειάζεται απλά μια παρακολούθηση ή αν πρέπει να αφαιρεθεί και ποιος θα πρέπει να είναι ο τρόπος αφαίρεσης ενός σπίλου, δηλαδή χειρουργική εκτομή, laser ή shave excision.
Είδη
- Σπίλος – Συγγενής Μελανοκυτταρικός
Ο συγγενής μελανοκυτταρικός σπίλοςυπάρχει κατά τη γέννηση, σε περίπου 1% όλων των νεογνών και διατηρείται σε ολόκληρη τη ζωή. Ο συγγενής σπίλος εμφανίζει μεγάλη ποικιλία σε μέγεθος και μπορεί να φτάσει σε διάμετρο αρκετά εκατοστά, ενώ σπανιότατα μπορεί να καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το δέρμα. Εντούτοις, οι περισσότεροι συγγενείς σπίλοι είναι μικροί, αν και σχεδόν πάντα πάνω από 1 cm και μοιάζουν με τους επίκτητους. Ο σπίλος είναι στρογγυλού ή ωοειδούς σχήματος με στίγματα στην επιφάνεια του δέρματος και η χροιά του μπορεί να ποικίλει από ελαφρά μελάγχρωση σαν μαύρισμα από ηλιοθεραπεία έως μέτρια ή έντονα καστανή. Ο συγγενής σπίλος διακρίνεται σε μικρός (< 1,5 εκ.), μεσαίος (1,5-10εκ.), γιγαντιαίος (>20 εκ.). Συχνά μέσα στον σπίλο υπάρχουν δύο αποχρώσεις, από τις οποίες η βαθύτερη καταλαμβάνει το κέντρο. Σε μερικές περιπτώσεις ο συγγενής σπίλος μπορεί να φέρει τρίχες.
Η κύρια ανησυχία όσον αφορά στο συγγενή σπίλο είναι το προκαρκινικό του δυναμικό. Είναι βέβαιο ότι υφίσταται πολύ αυξημένος κίνδυνος για ανάπτυξη κακοήθους μελανώματος πάνω σε τέτοιους σπίλους. Η πιθανότητα αυτή είναι μεγαλύτερη στους γιγαντιαίους συγγενείς σπίλους. Μολαταύτα, ο κίνδυνος από τους συγγενείς μελανοκυτταρικούς σπίλους είναι μικρός.
- Σπίλος – Επίκτητος Μελανοκυτταρικός
Οι μελανοκυτταρικοί σπιλοκυτταρικοί σπίλοι (κοινές ελιές) είναι μικρές σαφώς ορισμένες επίκτητες μελαγχρωματικές κηλίδες ή βλατίδες. Ανάλογα με την εντόπιση των κυττάρων που τους απαρτίζουν τους σπίλους αυτούς διακρίνονται οι ακόλουθες μορφές:
- Σπίλοι – Συνδεσμικοί μελανοκυτταρικοί
Οι σπίλοι αυτοί είναι κηλίδες ή βλάβες που προεξέχουν ελαφρώς. Το χρώμα των σπίλων είναι ανοιχτό καστανό ή σκούρο καφέ, με ομοιόμορφη κατανομή της χρωστικής. Το σχήμα τους είναι στρογγυλό ή ωοειδές με ομαλά όρια. Συνήθως η κατανομή των σπίλων αυτών είναι τυχαία, αν και υπάρχει σαφέστατα συχνότερη εντόπιση στις εκτεθειμένες στον ήλιο περιοχές (κορμός, χέρια, πόδια, ενίοτε παλάμες και πέλματα).
Ο σπίλος με συνδεσμική δραστηριότητα διαθέτει το δυναμικό για κακοήθη εξαλλαγή. Το γεγονός αυτό σε έναν τέτοιο σπίλο είναι σπάνιο, αν σκεφτεί κανείς ότι ο μέσος άνθρωπος έχει στο σώμα του τουλάχιστον 25 σπίλους.
- Σπίλοι – Μικτοί μελανοκυτταρικοί
Είναι συνήθως σκουρόχρωμοι σπίλοι που προεξέχουν. Το σχήμα των σπίλων αυτών είναι στρογγυλό, θολωτό, ομαλό ενίοτε θηλωματώδες ή υπερκερατωσικό και μπορεί να φέρουν τρίχες. Συνηθέστερα εντοπίζονται οι σπίλοι αυτοί στο πρόσωπο, στο κεφάλι, στον κορμό και στα άκρα.
- Σπίλοι – Χοριακοί μελανινοκυτταρικοί
Αυτού του τύπου οι σπίλοι προβάλλουν, μπορεί να είναι καστανού, ανοιχτού καστανού χρώματος ή να φέρουν το χρώμα του δέρματος και έχουν στρογγυλό ή θολωτό σχήμα. Συνήθως τέτοιοι σπίλοι παρατηρούνται στο πρόσωπο και στον τράχηλο, αλλά μπορεί να εντοπιστούν και στον κορμό ή στα άκρα. Σπανιότατα εξαλλάσσονται.
- Σπίλοι – Μελανοκυτταρικοί με άλω ή Σπίλος του Shutton
Πρόκειται για έναν σπίλο συνήθως καστανού ή ανοιχτού καστανού χρώματος ο οποίος περιβάλλεται από μια ζώνη αποχρωματισμού. Συχνά ο σπίλος αυτός εξαφανίζεται αυτόματα. Ενδεχομένως να αποτελεί προάγγελο λεύκης καθώς ποσοστό περίπου 18-26% που εμφανίζουν τον εν λόγω σπίλο μπορεί να εμφανίσουν και λεύκη. Η ύπαρξη λευκής άλω γύρω από έναν σπίλο αποτελεί ανοσολογική αντίδραση του δέρματος που προσπαθεί να καταπολεμήσει την σπίλο. Επειδή και σε πολλά μελανώματα δημιουργείται τέτοια ζώνη αποχρωματισμού, η διάγνωση ενός τέτοιου σπίλου θα πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά από τον Δερματολόγο.
- Κυανός Σπίλος
Ο κυανός σπίλος είναι μια επίκτητη, καλοήθης μπλε ή γκριζόμαυρη βλάβη ή οζίδιο που εμφανίζεται συνήθως στην παιδική ηλικία ή στην όψιμη εφηβεία. Αυτού του τύπου ο σπίλος χρειάζεται στενή παρακολούθηση, καθώς σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε κακόηθες μελάνωμα δέρματος.
- Σπίλος του Spitz
Ο σπίλος του Spitz είναι ένα καλόηθες, θολωτό, άτριχο μικρό οζίδιο ρόδινου ή ανοιχτού καστανού χρώματος. Το χαρακτηριστικό του σπίλου αυτού είναι ότι αναπτύσσεται και μεγαλώνει γρήγορα εντός λίγων μηνών. Είναι συνήθης στα παιδιά και η κατανομή του αφορά κυρίως σε κεφάλι και λαιμό.
- Σπίλος Σπιλοκυτταρικός
Ο σπιλοκυτταρικός σπίλος είναι μια μελαγχρωματική κηλίδα που φέρει πάνω της πολυάριθμες μικρότερες σκούρες καστανές κηλίδες ή βλατίδες. Ο σπίλος αυτός μπορεί να οδηγήσει σε μελάνωμα σε ποσοστό 5% και για το λόγο αυτό απαιτείται στενή παρακολούθηση και αφαίρεση σπίλου.
- Σπίλος του Becker
Ο σπίλος του Becker είναι μια δερματική διαταραχή που προσβάλλει κατά κύριο λόγο άνδρες. Ο σπίλος αρχικά εμφανίζεται ως μία μελαχρωματική κηλίδα ακανόνιστου σχήματος στο βραχίονα ή στο άνω μέρος του κορμού (αν και μπορεί να εντοπιστεί και σε άλλες περιοχές του σώματος), η οποία σταδιακά μεγαλώνει ακανόνιστα και μπορεί να φέρει στην επιφάνεια πυκνές και παχιές τρίχες.
- Σπίλος του Ota – Σπίλος του Ito
Ο σπίλος του Ota είναι μια διάστικτη μελανή πλάκα του δέρματος η οποία μπορεί να έχει μπλε ή σκούρο καστανό χρώμα. Είναι πολύ συχνός σπίλος στους Ασιατικούς πληθυσμούς και μπορεί να υπάρχει κατά τη γέννηση αλλά δεν είναι κληρονομικός. Η κατανομή του αφορά κυρίως στην περιοφθαλμική περιοχή και στην περιοχή της άνω γνάθου. Όταν ο εν λόγω σπίλος εντοπίζεται στον ώμο είναι γνωστός ως σπίλος του Ito.
- Σπίλος – Επιδερμιδικός
Ο επιδερμιδικός σπίλος παρουσιάζεται από τη γέννηση ή μέσα στη πρώτη δεκαετία της ζωής και μπορεί να αυξηθεί σε μέγεθος στην εφηβεία. Ο επιδερμιδικός σπίλος είναι στο χρώμα του δέρματος και εντοπίζεται συχνότερα στο πάνω μέρος του σώματος. Δεν διαθέτει κακόηθες δυναμικό.
- Σπίλος – Φαγεσωρικός
Ο φαγεσωρικός σπίλος αποτελεί την εκδήλωση μιας ανωμαλίας του θυλάκου της τρίχας με αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών φαγεσώρων που διατάσσονται γραμμοειδώς. Συνήθως εμφανίζεται στην παιδική ηλικία ή την ενηλικίωση σαν μεμονωμένη βλάβη, η οποία έχει γραμμοειδή διάταξη και εντοπίζεται στο πρόσωπο ή εμφανίζεται με τη μορφή πολλαπλών βλαβών στον αυχένα, τον κορμό και τους βραχίονες.
- Σπίλος – Σμηγματογόνος
Ο σμηγματογόνος σπίλος είναι μια επηρμένη κίτρινη ή πορτοκαλί άτριχη πλάκα που περιβάλλεται από πολλά μικρά επάρματα. Πιο συχνή θέση εντοπισμού του σπίλου αυτού είναι το τριχωτό της κεφαλής. Ο σπίλος εμφανίζεται με τη γέννηση και είναι όγκος ευαίσθητος στα ανδρογόνα. Αυξάνεται σε μέγεθος κατά την παιδική ηλικία όπως και οι σμηγματογόνοι αδένες, αλλά στη συνέχεια υποστρέφεται μέχρι την εφηβεία όπου και πάλι αυξάνεται για να φτάσει στο μέγιστό του μέγεθος. Επειδή ελλοχεύει ο κίνδυνος μελλοντικής μετάπτωσης σε βασικοκυτταρικό καρκίνο του δέρματος συνιστάται η προληπτική αφαίρεση σπίλου κατά τη δεύτερη ή τρίτη δεκαετία της ζωής.
- Σπίλος – Αγγειακός
Ο αγγειακός σπίλος ή ηβώδης σπίλος είναι ένας σαφώς αφοριζόμενος όγκος, έντονα ερυθρού χρώματος και στρογγυλού σχήματος. Ο αγγειακός σπίλος μπορεί να υφίσταται κατά τη γέννηση ή να εμφανιστεί λίγο αργότερα, ενώ φθάνει στο μέγιστο μέγεθός του στους 6 μήνες της ζωής.
Τις συνηθέστερες θέσεις εντοπισμού του σπίλου αποτελούν το κεφάλι και ο λαιμός, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε άλλο σημείο του σώματος. Απαντάται συχνότερα στα πρόωρα βρέφη και πιθανολογείται ότι αποτελεί ανωμαλία της εμβρυικής αγγειοβλαστικής ανάπτυξης. Ο αγγειακός σπίλος κατά περιόδους μπορεί να αιμορραγεί, αιμορραγία η οποία συνήθως υποχωρεί με τοπική πίεση. Εάν ο σπίλος δεν υποχωρήσει πλήρως αυτόματα τότε τα υπολείμματά του μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά κατά τη δεύτερη δεκαετία της ζωής. Εναλλακτικά, αγωγή με συστηματικά κορτικοστεροειδή ή και με Β -αναστολείς, ενδεχομένως βοηθήσουν στην παιδική ηλικία, ειδικά για τους αγγειακούς σπίλους που αιμορραγούν και παρουσιάζουν έντονη συμπτωματολογία.
- Ομαλό Αιμαγγείωμα (Port-Wine Stain)
Το ομαλό αιμαγγείωμα δεν είναι γνήσιος σπίλος. Πρόκειται για αγγειακή βλάβη συνήθως επίπεδη ερυθρού χρώματος και ακανόνιστου σχήματος η οποία ποικίλλει σε μέγεθος και είναι συνήθως μονόπλευρη. Ο σπίλος είναι παρών κατά τη γέννηση και μπορεί να εντοπίζεται σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος αλλά συχνότερα απαντάται στο πρόσωπο και τον αυχένα.
- Μογγολοειδής Κηλίδα
Η μογγολοειδής κηλίδα δεν είναι γνήσιος σπίλος, είναι μια γκριζωπή βλάβη που εντοπίζεται χαρακτηριστικά στην οσφυοϊερή χώρα, αλλά μπορεί να εμφανιστεί επίσης στο τριχωτό της κεφαλής ή οπουδήποτε στο δέρμα. Πρόκειται συνήθως για μια μεμονωμένη βλάβη, αλλά σπανίως υπάρχουν αρκετές βλάβες του κορμού από τη γέννηση. Ο σπίλος εξαφανίζεται από μόνος του μετά από ορισμένο διάστημα.
Πότε είναι ύποπτοι
Ο λόγος που έχουν τόσο μεγάλη σημασία οι σπίλοι είναι το γεγονός ότι ενίοτε αποτελούν το υπόστρωμα πάνω όπου αναπτύσσεται κακόηθες μελάνωμα, ο πλέον επιθετικός κακοήθης όγκος του δέρματος. Τα μελανινοκύτταρα των σπίλων μετατρέπονται σε καρκινικά κυρίως λόγω της επίδρασης της ηλιακής ακτινοβολίας.
Για να αξιολογήσουμε το βαθμό επικινδυνότητας ενός σπίλου λαμβάνουμε υπόψη μας τα εξής:
Α (Asymmetry- ασυμμετρία): σπίλοι που το μισό της βλάβης είναι διαφορετικό από το άλλο μισό είναι δυνητικά πιο επικίνδυνοι να εμφανίσουν κακοήθη εξαλλαγή.
Β (Borders- όρια): σπίλοι που τα όρια της βλάβης δεν είναι ομοιόμορφα αλλά ακανόνιστα, δαντελωτά ή οδοντωτά χρήζουν περαιτέρω προσοχής.
C (Color- χρώμα): σπίλοι οι οποίοι δεν έχουν ομοιογενή κατανομή χρώματος, αλλά συνυπάρχουν διάφορα χρώματα όπως κόκκινο, ροζ, καστανό, μπλε και μαύρο χρειάζονται μια συστηματική παρακολούθηση.
D (Diameter- διάμετρος): σπίλοι των οποίων η διάμετρος ξεπερνά τα 6mm είναι περισσότερο πιθανό να υποστούν κακοήθη εξαλλαγή.
E (Elevation/Evolution- ανύψωση/εξέλιξη): εάν ένας σπίλος παρουσιάσει μια οποιαδήποτε αλλαγή από την αρχική του μορφολογία, εάν ο σπίλος μεγαλώνει, εάν ο σπίλος εμφανίζει κνησμό, πόνο ή οίδημα, εάν η βλάβη είναι παράξενη στην αφή ή παρουσιάζει αλλαγή στο χρώμα της (αποχρωματισμό ή υπέρχρωση), εάν ο σπίλος αιμορραγεί ή αν παρουσιάζει αλλαγή αισθητικότητας, κρίνεται επιτακτική και άμεση η επίσκεψη σε δερματολόγο.
Ποιοι πρέπει να κάνουν τακτικό έλεγχο
Άτομα υψηλού κινδύνου να αναπτύξουν κακόηθες μελάνωμα θα πρέπει να προβαίνουν συστηματικά σε έλεγχο των σπίλων τους. Τέτοια άτομα θεωρούνται:
- Άτομα που έχουν πολυάριθμους σπίλους (περισσότερους από 50)
- Άτομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος
- Άτομα με ατομικό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος
- Άτομα με ανοιχτό φωτότυπο επιδερμίδας (φωτότυπος 1 και φωτότυπος 2) και επομένως πολλούς σπίλους
- Άτομα με ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων, ιδιαίτερα στην παιδική ή την εφηβική ηλικία
- Άτομα που εμφανίζουν γιγαντιαίο συγγενή μελανοκυτταρικό σπίλο
- Άτομα που έχουν το σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων. Με τον όρο αυτό αναφέρεται σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από την παρουσία μεγάλου αριθμού άτυπων σπίλων στο σώμα.
Άτυποι σπίλοι θεωρούνται οι σπίλοι που είναι μεγαλύτερου μεγέθους σε σχέση με τους κοινούς σπίλους, εμφανίζουν ανομοιομορφία στο χρώμα και έχουν ανώμαλα όρια. Οι δυσπλαστικοί σπίλοι εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία και τα χαρακτηριστικά τους αλλάζουν κατά την εφηβεία. Οι δυσπλαστικοί σπίλοι εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εξαλλαγής κατά 6% σε σχέση με τους κοινούς σπίλους. Το ποσοστό αυτό αυξάνει στο 15% εάν συνυπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό. Κρίνεται, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη παρακολούθησης των δυσπλαστικών σπίλων ανά τακτά χρονικά διαστήματα από τον δερματολόγο.
Διάγνωση
Σπίλοι – Δερματοσκόπηση
Η ιδιαίτερης σημασίας πρώιμη διάγνωση του μελανώματος διευκολύνεται σημαντικά με τη βοήθεια της δερματοσκόπησης των σπίλων. Πρόκειται για την εξέταση εκλογής των σπίλων για την πρώιμη ανίχνευση του δερματικού μελανώματος. Η δερματοσκόπηση των σπίλων είναι μία διαγνωστική μη επεμβατική απεικονιστική τεχνική που γίνεται με την βοήθεια ενός ειδικού εργαλείου, του δερματοσκοπίου. Το εφαρμόζουμε επάνω στους σπίλους χρησιμοποιώντας κάποια ειδικά έλαια ή γέλη ή νερό και διακρίνουμε μορφολογικά χαρακτηριστικά της δομής και του χρώματος των αλλοιώσεων που δεν είναι ορατά διά γυμνού οφθαλμού, μεγεθύνοντας τόσο όσο είναι δυνατόν για την ανίχνευση κάποιας κακοήθειας.
Σπίλοι – Χαρτογράφηση
Άλλη μια μέθοδος εξέτασης των σπίλων είναι η χαρτογράφηση. Η χαρτογράφηση πλεονεκτεί ως προς την δερματοσκόπηση, καθώς μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε την εξέλιξη των σπίλων και των μελαγχρωματικών αλλοιώσεων σε βάθος χρόνου. Η χαρτογράφηση των σπίλων αποτελεί την πιο αξιόπιστη μέθοδο για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος. Πρόκειται για καταγραφή των σπίλων του σώματος με τη χρήση ψηφιακής φωτογράφησης, ανάλυσης και αποθήκευσης των δερματοσκοπικών εικόνων σε ηλεκτρονικό υπολογιστή με την βοήθεια ειδικού λογισμικού και σύγκριση με τις παλαιότερες εικόνες σε επόμενο έλεγχο. Η χαρτογράφηση των σπίλων πρέπει να γίνεται μία φορά ετησίως, εκτός αν θεωρηθεί αναγκαία ή επανεξέταση κάποιου σπίλου πιο σύντομα.
Σπίλοι – Βιοψία
Τέλος, κάθε ύποπτος για κακοήθεια σπίλος που εξαιρείται πρέπει να αποστέλλεται για βιοψία προκειμένου να εκτιμηθεί η ιστολογική του εικόνα με ακρίβεια και να διαπιστωθεί αν υπάρχουν άτυπα κύτταρα και αν αυτός έχει εξαιρεθεί επί υγειών ορίων.
Διάφορες αλλοιώσεις του δέρματος συγχέονται συχνά με τους σπίλους. Στις αλλοιώσεις αυτές συγκαταλέγονται οι σμηγματορροϊκές υπερκερατώσεις, τα θηλώματα, οι μυρμηκιές, τα δερματοϊνώματα, τα αιμαγγειώματα, οι τηλαγγειεκτασίες, οι πανάδες, το μέλασμα, οι κερασόχροες κηλίδες, τα νευροϊνώματα κ.α.